TẠP CHÍ ĐIỆN TỬ
Xăng dầu: Tự định giá, giá sẽ tăng?
Ý kiến của nhà quản lý, chuyên gia kinh tế và các doanh nghiệp về việc doanh nghiệp tự định giá xăng dầu trong thời gian tới
Chính phủ vừa ban hành Nghị định 55/2007/NĐ-CP về kinh doanh xăng dầu để thay thế cho Quyết định 187/2003/QĐ-TTg, với tinh thần cơ bản là đảm bảo chính sách an ninh năng lượng, kinh doanh xăng dầu là mặt hàng có điều kiện và đảm bảo cho giá xăng dầu sát với mặt bằng giá thế giới.
Theo đó, các doanh nghiệp xăng dầu được tự quyết định giá bán xăng trên cơ sở giá thế giới, thuế nhập khẩu, các chi phí đầu vào... và đảm bảo đúng quy định của Nhà nước và lợi nhuận hợp lý để tái đầu tư, phát triển sản xuất và các hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Nhà nước chỉ quản lý gián tiếp bằng các quy định về điều kiện kinh doanh xăng dầu; điều hòa cung cầu; mua, bán hàng dự trữ quốc gia và thực hiện kiểm soát các yếu tố hình thành giá khi có dấu hiệu liên kết độc quyền hay đầu cơ nâng giá.
Điều này được xem như một bước đổi mới trong chính sách điều hành giá với một mặt hàng rất thiết yếu này. Song vẫn còn những ý kiến quan ngại xung quanh việc doanh nghiệp tự định giá bán xăng dầu liệu có dẫn tới tình trạng liên kết, độc quyền về giá, cơ chế quản lý Nhà nước ra sao, khung thuế suất nhập khẩu được xây dựng như thế nào...
Chúng tôi xin giới thiệu với bạn đọc ý kiến của nhà quản lý, chuyên gia kinh tế cũng như các doanh nghiệp xăng dầu về vấn đề này.
“Doanh nghiệp xăng dầu phải tính lỗ lãi cho cả năm”
(Ông Trương Đình Tuyển, Bộ trưởng Bộ Thương mại)
“Từ 9h đến 11h30 ngày 20/4 (trước khi Nghị định 55 của Chính phủ có hiệu lực), Bộ Thương mại sẽ tổ chức họp báo tại trụ sở Bộ và đối thoại trực tuyến qua website chính thức của Bộ Thương mại (www.mot.gov.vn) về cơ chế điều hành thị trường xăng dầu theo Nghị định mới, sau khi đã thống nhất nguyên tắc với các doanh nghiệp đầu mối để đảm bảo thị trường xăng dầu không có đột biến lớn khi giao cho doanh nghiệp quyết định giá bán lẻ, về quyền của doanh nghiệp, cơ chế kiểm soát việc doanh nghiệp tăng giá không đúng và biện pháp để chống đầu cơ.
Qua đó, các cơ quan thông tấn báo chí, mọi người dân và các doanh nghiệp trên cả nước sẽ cùng tham gia giải đáp các thắc mắc liên quan. Trong thời gian chờ Nghị định mới có hiệu lực, giá xăng dầu sẽ vẫn tiếp tục ổn định ở mức như hiện nay, không tăng giá.
Vì vậy, ngày 10/4, Bộ Thương mại đã có Công điện gửi các doanh nghiệp đầu mối kinh doanh xăng dầu, giám đốc sở Thương mại, chi cục trưởng chi cục quản lý thị trường yêu cầu phải cung ứng đủ nguồn xăng, dầu cho hệ thống bán lẻ, bảo đảm ổn định thị trường, đồng thời tăng cường kiểm tra hệ thống bán lẻ, các tổng đại lý...
Công điện nêu rõ, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 55/2007/NĐ-CP ngày 6/4/2007 về kinh doanh xăng dầu. Bộ Thương mại sẽ họp với các doanh nghiệp đầu mối để bàn biện pháp triển khai Nghị định này. Từ nay đến khi Nghị định có hiệu lực, Bộ Thương mại yêu cầu các doanh nghiệp đầu mối phải cung ứng đủ nguồn xăng dầu cho hệ thống bán lẻ, các tổng đại lý và đại lý bán lẻ của mình, bảo đảm thị trường ổn định. Các doanh nghiệp đầu mối phải tăng cường kiểm tra hệ thống bán lẻ, các tổng đại lý, chống mọi biểu hiện găm hàng hạn chế bán ra.
Bộ Thương mại cũng yêu cầu các Chi cục Quản lý thị trường tập trung kiểm tra hoạt động của hệ thống bán lẻ, các Giám đốc Sở Thương mại có nhiệm vụ chỉ đạo ổn định thị trường, đây là yêu cầu quan trọng trong giai đoạn hiện nay, xử lý nghiêm các doanh nghiệp, các cửa hàng có biểu hiện găm hàng, tuỳ tiện nâng giá.
Bộ Thương mại sẽ xử lý nghiêm các doanh nghiệp đầu mối không thực hiện các yêu cầu trên. Các sở Thương mại, chi cục quản lý thị trường phải thường xuyên báo cáo về Bộ (Vụ Chính sách thị trường trong nước, Cục Quản lý thị trường) tình hình thị trường xăng dầu.
Nghị định 55 đã được xây dựng rất rõ ràng nên không cần văn bản hướng dẫn thực hiện nhiều, chỉ cần thống nhất một số nguyên tắc điều hành. Do giá xăng dầu thế giới biến động thất thường nên chúng ta phải có sự điều chỉnh thế nào cho hợp lý. Mỗi lần biến động thì tăng giảm thuế ra sao, mức giá bao nhiêu thì mức thuế sẽ như thế nào, giá dầu thô tăng lên bao nhiêu thì có thể giảm thuế xuống...
Từ trước tới nay, mỗi khi giá dầu thế giới biến động, Bộ Tài chính lại lo việc huy động ngân sách, còn Bộ Thương mại lại lo tăng giá xăng ảnh hưởng đến tăng giá chung. Bây giờ, chúng ta đang hình thành đồng bộ các yếu tố thị trường, xoá bỏ các hình thức bao cấp, trợ giá. Nếu giá cả đúng thì hạch toán mới đúng, và khi định giá đúng, Nhà nước không bù lỗ thì tiêu dùng mới tiết kiệm.
Quan điểm của tôi là doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu phải tính lỗ lãi cho cả năm, không nên chạy theo lỗ lãi từng thời điểm. Hôm nay, giá lên có thể lỗ nhưng giá xăng dầu có thể xuống nên doanh nghiệp không nên vội chạy theo những biến động của thị trường.
Các doanh nghiệp đáp ứng đủ điều kiện có thể tham gia kinh doanh nhưng tôi xin nói thêm là kinh doanh xăng dầu đòi hỏi vốn rất lớn, đầu tư hạ tầng nhiều. Bây giờ rất nhiều doanh nghiệp xin làm đầu mối nhập khẩu xăng dầu, nhưng kinh doanh xăng dầu yêu cầu phải có kho chứa và nhiều điều kiện khác. Chúng ta tiêu thụ khoảng 12 triệu tấn xăng dầu/năm, với 11 doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu hiện nay, chia trung bình mỗi doanh nghiệp 1 triệu tấn theo giá hiện tại là 300 triệu USD. Với con số này, nhiều doanh nghiệp nhỏ sẽ không đủ vốn.
Cá nhân tôi nhận thấy một sự mâu thuẫn là bây giờ chúng ta không cam kết mở cửa thị trường xăng dầu nhưng khoảng 5-10 năm nữa, do yêu cầu phát triển chúng ta có thể mở cửa thị trường xăng dầu, khi đó, sẽ có nhiều tập đoàn nước ngoài vào đầu tư và các công ty kinh doanh nhỏ sẽ rất dễ bị xoá sổ. Tôi rất muốn ngành xăng dầu không độc quyền nhưng phải xây dựng được một số hãng đủ lớn, đủ sức mạnh để cạnh tranh.
Hiện nay, Chính phủ đã trao cho doanh nghiệp quyền tự quyết định giá bán lẻ xăng, đến cuối năm sẽ bỏ trợ cấp dầu mazut, đầu năm tới sẽ bỏ trợ cấp dầu diezen. Tuy nhiên, khi đã trao quyền tự quyết giá bán lẻ cho doanh nghiệp, các cơ quan quản lý sẽ phải xây dựng những nguyên tắc để chống liên minh độc quyền và tăng giá không đúng, đồng thời đảm bảo sự bình ổn của thị trường.
Tất nhiên, các mặt hàng xăng dầu, nhất là dầu diezen và mazut có tác động lớn đến sản xuất, nếu thả nổi giá các mặt hàng này ngay lập tức sẽ tác động “sốc” làm đảo lộn mặt bằng giá. Do vậy, phải có lộ trình thực hiện để tiến tới có một mặt bằng giá tốt”.
“Cần tăng cường giám sát”
(PGS.TS Ngô Trí Long - Viện Nghiên cứu khoa học thị trường giá cả)
“Việc quyết định mặt hàng nào do ai định giá - Nhà nước hay doanh nghiệp - phải căn cứ trên các cơ sở nguyên tắc cơ bản về định giá trong nền kinh tế thị trường. Trước hết đó là xem xét có hay không sự độc quyền của doanh nghiệp. Thứ hai là tính công khai, minh bạch của doanh nghiệp liệu đã đảm bảo để họ tự quyết định giá. Thứ ba, đó là vấn đề hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng.
Cụ thể đối với kinh doanh mặt hàng xăng dầu, hiện nay Petrolimex chiếm trên 60% thị phần thì có thể nói, doanh nghiệp này hiện đang có thế mạnh lớn về độc quyền. Bên cạnh đó, tính minh bạch cũng chưa được công khai làm rõ. Trong khi đó, xăng dầu là mặt hàng chiến lược, ảnh hưởng đến nhiều ngành, lĩnh vực sản xuất và đời sống nên yếu tố ổn định giá cả thị trường hết sức quan trọng.
Việc cho doanh nghiệp tự quyết định giá bán xăng dầu sẽ đòi hỏi một yêu cầu quan trọng là xác định mức giá hợp lý. Để làm được điều này cần kiểm soát được chặt chẽ các yếu tố đầu vào, chi phí, thuế; lãi lỗ một cách minh bạch, công khai...
Mức hợp lý đó chính là mức mà thị trường có thể chấp nhận và giải quyết hài hòa quyền lợi cũng như trách nhiệm giữa Nhà nước, doanh nghiệp, người tiêu dùng khi giá dầu thô thế giới có biến động. Mặt khác, các cơ quan quản lý cần tăng cường sự giám sát một cách thường xuyên, liên tục để doanh nghiệp không thể định ra một mức giá bất hợp lý.
Để nâng cao tính chủ động cho doanh nghiệp, chính sách thuế nhập khẩu xăng dầu cũng nên được điều chỉnh kịp thời trước diễn biến giá dầu thô thế giới. Chúng ta có thể tính toán cân đối để đưa ra các mức thuế nhập khẩu tương ứng với các khoảng dao động của giá thế giới.
Chẳng hạn như khi giá dầu trong khoảng từ 50-60 USD/thùng - thuế nhập khẩu áp mức 15%, từ 60-70 USD - thuế là 10%, từ 70-80 USD - thuế là 5%, giá dầu cao hơn nữa thì thuế nhập khẩu bằng 0%... Như vậy, các doanh nghiệp xăng dầu đầu mối chỉ việc căn cứ vào khung này để xây dựng cho mình một mức giá hợp lý, chủ động tổ chức kinh doanh.
Xét về mặt vĩ mô, khi chúng ta hội nhập với nền kinh tế thế giới, việc điều hành giá cả các mặt hàng cũng cần có lộ trình để tránh những cú sốc cho thị trường trong nước, nhất là trong bối cảnh hiện nay, điều kiện thu nhập của đại bộ phận người tiêu dùng còn thấp; khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp còn hạn chế.
Muốn cải thiện thu nhập dân cư, nâng cao tính cạnh tranh của doanh nghiệp, chúng ta cũng cần có thêm thời gian và cơ chế điều hành giá nên thay đổi từ từ, từng bước”.
“Mạnh dạn chuyển đổi cơ chế kinh doanh xăng dầu”
(PGS.TS. Nguyễn Văn Nam, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thương mại)
“Chuyển đổi cơ chế hình thành giá xăng dầu là cốt lõi để chuyển đổi cơ chế kinh doanh xăng dầu. Xăng dầu cũng là một mặt hàng quan trọng như điện, nước, than..., có chuyển sang kinh doanh theo cơ chế thị trường thì mới hình thành được nền kinh tế thị trường thực sự của cả nước.
Vì vậy, việc chuyển đổi là cần thiết phải làm và đáng ra phải làm xong rồi mới phải. Việt Nam đã vào WTO, hội nhập kinh tế quốc tế đã đến lúc không thể chậm hơn được nữa.
Tuy nhiên, nhìn lại vẫn lo vì thấy chưa chuẩn bị được những điều kiện cần thiết để chuyển đổi không gây “sốc”, không đối mặt với nhiều nguy cơ lớn: lực lượng thị trường mỏng yếu, doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu mới có vài doanh nghiệp quốc doanh với nhau, lại chưa học được ngón nghề kinh doanh của cơ chế thị trường cạnh tranh.
Quản lý Nhà nước lại còn lúng túng hơn, mới chỉ gửi mệnh lệnh hành chính, thuyết phục chính trị, kêu gọi đạo đức. Vì vậy, bắt buộc phải chuyển đổi mà đầy băn khoăn lo lắng.
Chuyển đổi cơ chế định giá có gây sốt giá không? Tôi nghĩ trước hết phải thấy chuyển đổi là cần, là đúng hướng đổi mới, là từ bỏ được cơ chế hành chính định giá để có được giá thị trường. Sẽ khắc phục được tình trạng triền miên là lo kìm giữ giá rồi lại phải điều chỉnh giật cục, gây khó khăn cho sản xuất, kinh doanh các ngành khác. Chưa kể nhiều lúc chờ duyệt, công bố giá mới thì biến động giá thế giới lại theo chiều hướng khác mất rồi. Nghĩa là điều chỉnh xong lại gặp bất ổn mới.
Về nguyên tắc, diễn biến cung cầu thị trường làm cho giá cả thị trường xăng dầu thường xuyên biến động nhưng nói chung không biến động giật cục như định giá kiểu mệnh lệnh hành chính. Vì vậy có thể nói giá xăng dầu nước ta sẽ biến động phù hợp với thị trường thế giới. Tình trạng này các nước đều gặp phải nhưng ở các nước kinh doanh theo cơ chế thị trường thì ít bị sốc, bị sốt giá hơn ở các nước định giá hành chính.
Thị trường thế giới đã sản sinh ra những công cụ thị trường như mua bán kỳ hạn hay hợp đồng dài hạn... để các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu chủ động nguồn hàng, kế hoạch hoá tiêu thụ, giá cả, lợi nhuận... Nhờ vậy, chính các doanh nghiệp kinh doanh sẽ chủ động điều chỉnh giá, sẽ tự bù đắp trong quá trình kinh doanh và phải tìm mọi cách để ổn định giá, tránh gây sốc vì gây sốc thì họ là người chịu thiệt trước tiên. Cạnh tranh thị trường sẽ loại bỏ họ ra khỏi thương trường. Còn định giá hành chính không chỉ gây sốc mà còn tạo ra nhiều kẽ hở cho tiêu cực và tham nhũng phát triển, gây thiệt thòi cho người tiêu dùng và ngân sách Nhà nước.
Điều chỉnh cơ chế lần này có gây sốc không? Đó là một khả năng có thể xảy ra nhưng tôi nghĩ ý chí quản lý của Nhà nước cũng như sự khôn ngoan của các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu không dại gì để xảy ra tình trạng đó, hoặc ít nhất cũng phải giảm tối thiểu cú sốc như vậy trong điều kiện hiện nay. Vì vậy, tôi nghĩ là cứ mạnh dạn chuyển đổi và sẵn sàng đối phó tình huống xấu.
Về lâu dài thì không thể duy trì kiểu quản lý như vậy mãi được mà phát phát triển lực lượng thị trường, tạo lập nhiều doanh nghiệp kinh doanh thuộc các thành phần, tạo lập thị trường cạnh tranh mạnh mẽ mà hợp pháp, nâng cao trình độ kinh doanh và quản lý cho cả doanh nghiệp và Nhà nước để doanh nghiệp thành thạo kinh doanh, biết dùng các công cụ thị trường phòng ngừa, bảo hiểm rủi ro, biến động trong kinh doanh.
Còn Nhà nước thì biết quản lý theo quy luật kinh tế, theo cơ chế thị trường, khỏi phải lúc nào cũng mệnh lệnh, chỉ thị, cấm đoán, can thiệp vào hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp.
Tóm lại, việc cần làm cứ nên làm. Trình độ phát triển và hội nhập của nền kinh tế cộng với những kinh nghiệm quản lý sau 20 năm đổi mới, cần quyết tâm chuyển đổi, sẵn sàng đối phó khắc phục yếu kém để đón bắt cơ hội phát triển kinh tế cho chu kỳ mới đang mở ra”.
“Không có chuyện bắt tay làm giá”
(Ông Bùi Ngọc Bảo - Phó tổng giám đốc Petrolimex)
“Nghị định 55/2007 quy định rất rõ về điều kiện và lộ trình đưa mặt hàng xăng dầu theo cơ chế thị trường, tạo sự chủ động cho doanh nghiệp trong quá trình tổ chức kinh doanh. Bên cạnh đó là việc xác lập hệ thống phân phối của từng doanh nghiệp đầu mối gắn liền với trách nhiệm để tạo tiền đề cho việc tổ chức kinh doanh xăng dầu đi vào nề nếp, giữ vững sự ổn định thị trường.
Cơ chế thị trường vận hành theo những quy luật rõ ràng và linh hoạt do đó sẽ không thể có xáo trộn lớn trên thị trường xăng dầu khi các quy định mới của Nghị định 55 được áp dụng. Chúng ta có hàng ngàn mặt hàng, nhiều mặt hàng cũng nhạy cảm như gạo, lương thực... chứ không riêng gì xăng dầu song trên thị trường mấy năm qua, việc vận hành theo nguyên tắc thị trường cùng với việc Nhà nước điều tiết bằng các chế tài đã cho thấy không có gì xáo trộn lớn.
Một số ý kiến quan ngại rằng các doanh nghiệp có thể bắt tay nhau để “làm giá”, nhưng tôi chắc rằng sẽ không có chuyện đó xảy ra. Bởi vì thị trường xăng dầu trong nước hoàn toàn tuân theo giá thế giới - có thể kiểm chứng, ngoài ra, do cơ chế thị trường nên chính là hơn chục doanh nghiệp đầu mối xăng dầu mới đứng trước nỗi lo cạnh tranh nhau khốc liệt.
Vì thế tôi nghĩ rằng người tiêu dùng không nên quá lo ngại việc độc quyền của một doanh nghiệp. Hệ thống kinh doanh xăng dầu của 11 doanh nghiệp đầu mối hoàn toàn độc lập, tách biệt về cơ sở hạ tầng nên sẽ không có chuyện doanh nghiệp lớn có cơ hội độc quyền.
Về cơ bản, giá bán lẻ xăng dầu chắc chắn sẽ tương đối thống nhất, nếu có chênh lệch sẽ không nhiều. Thậm chí các doanh nghiệp nhỏ, nếu nhập được lô hàng giá rẻ, đúng thời điểm thì họ vẫn có thể bán giá cạnh tranh hơn. Nghị định mới cũng không hạn chế trong riêng 11 doanh nghiệp đầu mối mà ai có đủ điều kiện sẽ được phép tổ chức kinh doanh.
Với cơ chế này, người tiêu dùng sẽ được hưởng lợi nhiều nhất từ yếu tố cạnh tranh của các doanh nghiệp trong việc nâng cao chất lượng phục vụ, giá cả để dành khách hàng, thị phần.
Về phía mình, với 60% thị phần, Petrolimex đề ra mục tiêu định hướng cho năm 2007 là thực hiện vai trò chủ đạo trong việc bình ổn thị trường xăng dầu nội địa, đảm bảo đáp ứng đầy đủ nguồn hàng theo chỉ tiêu được giao và nhu cầu của thị trường. Đồng thời vẫn bảo toàn, phát triển vốn và kinh doanh mặt hàng xăng có lãi theo cơ chế doanh nghiệp tự chịu trách nhiệm về kết quả kinh doanh và gia tăng giá trị nộp ngân sách...
Chúng tôi sẽ tiếp tục chủ động, kiên trì tích cực phối hợp với các cơ quan hữu trách và các doanh nghiệp nhập khẩu đầu mối nâng cao khả năng thực hiện các chính sách về điều hành, kinh doanh xăng dầu nhằm ổn định thị trường”.
“Giá sẽ tăng nếu doanh nghiệp tự định giá”
(Bà Chu Thị Hiền, Phó giám đốc Petechim)
“Việc cho doanh nghiệp tự quyết định giá xăng là quy luật tất yếu của thị trường. Tôi không hiểu vì sao Nhà nước lại chậm trễ như vậy vì điều này sẽ giúp doanh nghiệp nâng cao hơn tính chủ động. Sự điều chỉnh giá sẽ kịp thời hơn so với thị trường. Nếu doanh nghiệp nào cảm thấy giá cao hơn thì sẽ không nhập.
Thực tế, trong thời gian qua, hơn 10 doanh nghiệp được phép nhập khẩu xăng đã bị lỗ vì phải chịu hạn ngạch và sự khống chế giá trần của Nhà nước. Tuy nhiên, dù lỗ hay không doanh nghiệp cũng phải nhập hàng.
Petechim hiện chiếm khoảng 4% thị phần cung cấp xăng dầu ở Việt Nam với khối lượng khoảng 500.000m3. Nếu tính với giá bán hiện tại là 11.000 đồng/lít thì doanh nghiệp đang lỗ không chỉ với giá nhập khẩu và tính thêm giá chiết khấu thì còn lỗ nhiều hơn nữa. Tính từ đầu năm đến nay, Petechim lỗ khoảng 5-6 tỷ đồng.
Chính vì thế, theo tôi giá xăng sẽ tăng nếu chính thức tiếp cận thị trường thông qua việc cho các doanh nghiệp tự định giá. Với mức giá nhập khẩu hiện tại giá xăng có thể lên tới 12.000 đồng/lít. Đây mới chỉ là mức giá khiến các doanh nghiệp nhập khẩu xăng hoà vốn.
Thực tế, giá xăng ở Việt Nam đang rẻ hơn so với một số nước trong khu vực. Một minh chứng cho thấy đã có tình trạng xuất lậu xăng sang Campuchia. Do đó, tôi cho rằng Nhà nước cần nhanh chóng để các doanh nghiệp tự định giá.
Một ưu điểm của việc giao quyền cho doanh nghiệp tự quyết định giá xăng là xác định được khả năng kinh doanh của từng doanh nghiệp. Qua đó, thấy được sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp nhập khẩu xăng dầu với nhau. Bởi doanh nghiệp nào có hệ thống bán lẻ tốt sẽ chứng minh được ưu thế của mình trong nền kinh tế thị trường. Doanh nghiệp có hệ thống bán lẻ tốt sẽ chủ động làm giá với các đầu mối.
Tuy nhiên, hiện có ý kiến cho rằng các doanh nghiệp có thể liên kết với nhau để tăng giá xăng và người tiêu dùng sẽ phải mua với giá cao. Tôi cho rằng điều này khó có thể xảy ra vì ngay khi bị lỗ mà các doanh nghiệp vẫn không thể liên kết được, đó là chưa nói tới việc cạnh tranh đã khá khốc liệt.
Để có cách giải quyết cho luồng ý kiến này, sắp tới các đơn vị nhập khẩu xăng dầu sẽ có kế hoạch làm việc với cơ quan liên Bộ nhằm tìm phương án quản lý”.
Theo đó, các doanh nghiệp xăng dầu được tự quyết định giá bán xăng trên cơ sở giá thế giới, thuế nhập khẩu, các chi phí đầu vào... và đảm bảo đúng quy định của Nhà nước và lợi nhuận hợp lý để tái đầu tư, phát triển sản xuất và các hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Nhà nước chỉ quản lý gián tiếp bằng các quy định về điều kiện kinh doanh xăng dầu; điều hòa cung cầu; mua, bán hàng dự trữ quốc gia và thực hiện kiểm soát các yếu tố hình thành giá khi có dấu hiệu liên kết độc quyền hay đầu cơ nâng giá.
Điều này được xem như một bước đổi mới trong chính sách điều hành giá với một mặt hàng rất thiết yếu này. Song vẫn còn những ý kiến quan ngại xung quanh việc doanh nghiệp tự định giá bán xăng dầu liệu có dẫn tới tình trạng liên kết, độc quyền về giá, cơ chế quản lý Nhà nước ra sao, khung thuế suất nhập khẩu được xây dựng như thế nào...
Chúng tôi xin giới thiệu với bạn đọc ý kiến của nhà quản lý, chuyên gia kinh tế cũng như các doanh nghiệp xăng dầu về vấn đề này.
“Doanh nghiệp xăng dầu phải tính lỗ lãi cho cả năm”
(Ông Trương Đình Tuyển, Bộ trưởng Bộ Thương mại)
“Từ 9h đến 11h30 ngày 20/4 (trước khi Nghị định 55 của Chính phủ có hiệu lực), Bộ Thương mại sẽ tổ chức họp báo tại trụ sở Bộ và đối thoại trực tuyến qua website chính thức của Bộ Thương mại (www.mot.gov.vn) về cơ chế điều hành thị trường xăng dầu theo Nghị định mới, sau khi đã thống nhất nguyên tắc với các doanh nghiệp đầu mối để đảm bảo thị trường xăng dầu không có đột biến lớn khi giao cho doanh nghiệp quyết định giá bán lẻ, về quyền của doanh nghiệp, cơ chế kiểm soát việc doanh nghiệp tăng giá không đúng và biện pháp để chống đầu cơ.
Qua đó, các cơ quan thông tấn báo chí, mọi người dân và các doanh nghiệp trên cả nước sẽ cùng tham gia giải đáp các thắc mắc liên quan. Trong thời gian chờ Nghị định mới có hiệu lực, giá xăng dầu sẽ vẫn tiếp tục ổn định ở mức như hiện nay, không tăng giá.
Vì vậy, ngày 10/4, Bộ Thương mại đã có Công điện gửi các doanh nghiệp đầu mối kinh doanh xăng dầu, giám đốc sở Thương mại, chi cục trưởng chi cục quản lý thị trường yêu cầu phải cung ứng đủ nguồn xăng, dầu cho hệ thống bán lẻ, bảo đảm ổn định thị trường, đồng thời tăng cường kiểm tra hệ thống bán lẻ, các tổng đại lý...
Công điện nêu rõ, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 55/2007/NĐ-CP ngày 6/4/2007 về kinh doanh xăng dầu. Bộ Thương mại sẽ họp với các doanh nghiệp đầu mối để bàn biện pháp triển khai Nghị định này. Từ nay đến khi Nghị định có hiệu lực, Bộ Thương mại yêu cầu các doanh nghiệp đầu mối phải cung ứng đủ nguồn xăng dầu cho hệ thống bán lẻ, các tổng đại lý và đại lý bán lẻ của mình, bảo đảm thị trường ổn định. Các doanh nghiệp đầu mối phải tăng cường kiểm tra hệ thống bán lẻ, các tổng đại lý, chống mọi biểu hiện găm hàng hạn chế bán ra.
Bộ Thương mại cũng yêu cầu các Chi cục Quản lý thị trường tập trung kiểm tra hoạt động của hệ thống bán lẻ, các Giám đốc Sở Thương mại có nhiệm vụ chỉ đạo ổn định thị trường, đây là yêu cầu quan trọng trong giai đoạn hiện nay, xử lý nghiêm các doanh nghiệp, các cửa hàng có biểu hiện găm hàng, tuỳ tiện nâng giá.
Bộ Thương mại sẽ xử lý nghiêm các doanh nghiệp đầu mối không thực hiện các yêu cầu trên. Các sở Thương mại, chi cục quản lý thị trường phải thường xuyên báo cáo về Bộ (Vụ Chính sách thị trường trong nước, Cục Quản lý thị trường) tình hình thị trường xăng dầu.
Nghị định 55 đã được xây dựng rất rõ ràng nên không cần văn bản hướng dẫn thực hiện nhiều, chỉ cần thống nhất một số nguyên tắc điều hành. Do giá xăng dầu thế giới biến động thất thường nên chúng ta phải có sự điều chỉnh thế nào cho hợp lý. Mỗi lần biến động thì tăng giảm thuế ra sao, mức giá bao nhiêu thì mức thuế sẽ như thế nào, giá dầu thô tăng lên bao nhiêu thì có thể giảm thuế xuống...
Từ trước tới nay, mỗi khi giá dầu thế giới biến động, Bộ Tài chính lại lo việc huy động ngân sách, còn Bộ Thương mại lại lo tăng giá xăng ảnh hưởng đến tăng giá chung. Bây giờ, chúng ta đang hình thành đồng bộ các yếu tố thị trường, xoá bỏ các hình thức bao cấp, trợ giá. Nếu giá cả đúng thì hạch toán mới đúng, và khi định giá đúng, Nhà nước không bù lỗ thì tiêu dùng mới tiết kiệm.
Quan điểm của tôi là doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu phải tính lỗ lãi cho cả năm, không nên chạy theo lỗ lãi từng thời điểm. Hôm nay, giá lên có thể lỗ nhưng giá xăng dầu có thể xuống nên doanh nghiệp không nên vội chạy theo những biến động của thị trường.
Các doanh nghiệp đáp ứng đủ điều kiện có thể tham gia kinh doanh nhưng tôi xin nói thêm là kinh doanh xăng dầu đòi hỏi vốn rất lớn, đầu tư hạ tầng nhiều. Bây giờ rất nhiều doanh nghiệp xin làm đầu mối nhập khẩu xăng dầu, nhưng kinh doanh xăng dầu yêu cầu phải có kho chứa và nhiều điều kiện khác. Chúng ta tiêu thụ khoảng 12 triệu tấn xăng dầu/năm, với 11 doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu hiện nay, chia trung bình mỗi doanh nghiệp 1 triệu tấn theo giá hiện tại là 300 triệu USD. Với con số này, nhiều doanh nghiệp nhỏ sẽ không đủ vốn.
Cá nhân tôi nhận thấy một sự mâu thuẫn là bây giờ chúng ta không cam kết mở cửa thị trường xăng dầu nhưng khoảng 5-10 năm nữa, do yêu cầu phát triển chúng ta có thể mở cửa thị trường xăng dầu, khi đó, sẽ có nhiều tập đoàn nước ngoài vào đầu tư và các công ty kinh doanh nhỏ sẽ rất dễ bị xoá sổ. Tôi rất muốn ngành xăng dầu không độc quyền nhưng phải xây dựng được một số hãng đủ lớn, đủ sức mạnh để cạnh tranh.
Hiện nay, Chính phủ đã trao cho doanh nghiệp quyền tự quyết định giá bán lẻ xăng, đến cuối năm sẽ bỏ trợ cấp dầu mazut, đầu năm tới sẽ bỏ trợ cấp dầu diezen. Tuy nhiên, khi đã trao quyền tự quyết giá bán lẻ cho doanh nghiệp, các cơ quan quản lý sẽ phải xây dựng những nguyên tắc để chống liên minh độc quyền và tăng giá không đúng, đồng thời đảm bảo sự bình ổn của thị trường.
Tất nhiên, các mặt hàng xăng dầu, nhất là dầu diezen và mazut có tác động lớn đến sản xuất, nếu thả nổi giá các mặt hàng này ngay lập tức sẽ tác động “sốc” làm đảo lộn mặt bằng giá. Do vậy, phải có lộ trình thực hiện để tiến tới có một mặt bằng giá tốt”.
“Cần tăng cường giám sát”
(PGS.TS Ngô Trí Long - Viện Nghiên cứu khoa học thị trường giá cả)
“Việc quyết định mặt hàng nào do ai định giá - Nhà nước hay doanh nghiệp - phải căn cứ trên các cơ sở nguyên tắc cơ bản về định giá trong nền kinh tế thị trường. Trước hết đó là xem xét có hay không sự độc quyền của doanh nghiệp. Thứ hai là tính công khai, minh bạch của doanh nghiệp liệu đã đảm bảo để họ tự quyết định giá. Thứ ba, đó là vấn đề hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng.
Cụ thể đối với kinh doanh mặt hàng xăng dầu, hiện nay Petrolimex chiếm trên 60% thị phần thì có thể nói, doanh nghiệp này hiện đang có thế mạnh lớn về độc quyền. Bên cạnh đó, tính minh bạch cũng chưa được công khai làm rõ. Trong khi đó, xăng dầu là mặt hàng chiến lược, ảnh hưởng đến nhiều ngành, lĩnh vực sản xuất và đời sống nên yếu tố ổn định giá cả thị trường hết sức quan trọng.
Việc cho doanh nghiệp tự quyết định giá bán xăng dầu sẽ đòi hỏi một yêu cầu quan trọng là xác định mức giá hợp lý. Để làm được điều này cần kiểm soát được chặt chẽ các yếu tố đầu vào, chi phí, thuế; lãi lỗ một cách minh bạch, công khai...
Mức hợp lý đó chính là mức mà thị trường có thể chấp nhận và giải quyết hài hòa quyền lợi cũng như trách nhiệm giữa Nhà nước, doanh nghiệp, người tiêu dùng khi giá dầu thô thế giới có biến động. Mặt khác, các cơ quan quản lý cần tăng cường sự giám sát một cách thường xuyên, liên tục để doanh nghiệp không thể định ra một mức giá bất hợp lý.
Để nâng cao tính chủ động cho doanh nghiệp, chính sách thuế nhập khẩu xăng dầu cũng nên được điều chỉnh kịp thời trước diễn biến giá dầu thô thế giới. Chúng ta có thể tính toán cân đối để đưa ra các mức thuế nhập khẩu tương ứng với các khoảng dao động của giá thế giới.
Chẳng hạn như khi giá dầu trong khoảng từ 50-60 USD/thùng - thuế nhập khẩu áp mức 15%, từ 60-70 USD - thuế là 10%, từ 70-80 USD - thuế là 5%, giá dầu cao hơn nữa thì thuế nhập khẩu bằng 0%... Như vậy, các doanh nghiệp xăng dầu đầu mối chỉ việc căn cứ vào khung này để xây dựng cho mình một mức giá hợp lý, chủ động tổ chức kinh doanh.
Xét về mặt vĩ mô, khi chúng ta hội nhập với nền kinh tế thế giới, việc điều hành giá cả các mặt hàng cũng cần có lộ trình để tránh những cú sốc cho thị trường trong nước, nhất là trong bối cảnh hiện nay, điều kiện thu nhập của đại bộ phận người tiêu dùng còn thấp; khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp còn hạn chế.
Muốn cải thiện thu nhập dân cư, nâng cao tính cạnh tranh của doanh nghiệp, chúng ta cũng cần có thêm thời gian và cơ chế điều hành giá nên thay đổi từ từ, từng bước”.
“Mạnh dạn chuyển đổi cơ chế kinh doanh xăng dầu”
(PGS.TS. Nguyễn Văn Nam, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thương mại)
“Chuyển đổi cơ chế hình thành giá xăng dầu là cốt lõi để chuyển đổi cơ chế kinh doanh xăng dầu. Xăng dầu cũng là một mặt hàng quan trọng như điện, nước, than..., có chuyển sang kinh doanh theo cơ chế thị trường thì mới hình thành được nền kinh tế thị trường thực sự của cả nước.
Vì vậy, việc chuyển đổi là cần thiết phải làm và đáng ra phải làm xong rồi mới phải. Việt Nam đã vào WTO, hội nhập kinh tế quốc tế đã đến lúc không thể chậm hơn được nữa.
Tuy nhiên, nhìn lại vẫn lo vì thấy chưa chuẩn bị được những điều kiện cần thiết để chuyển đổi không gây “sốc”, không đối mặt với nhiều nguy cơ lớn: lực lượng thị trường mỏng yếu, doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu mới có vài doanh nghiệp quốc doanh với nhau, lại chưa học được ngón nghề kinh doanh của cơ chế thị trường cạnh tranh.
Quản lý Nhà nước lại còn lúng túng hơn, mới chỉ gửi mệnh lệnh hành chính, thuyết phục chính trị, kêu gọi đạo đức. Vì vậy, bắt buộc phải chuyển đổi mà đầy băn khoăn lo lắng.
Chuyển đổi cơ chế định giá có gây sốt giá không? Tôi nghĩ trước hết phải thấy chuyển đổi là cần, là đúng hướng đổi mới, là từ bỏ được cơ chế hành chính định giá để có được giá thị trường. Sẽ khắc phục được tình trạng triền miên là lo kìm giữ giá rồi lại phải điều chỉnh giật cục, gây khó khăn cho sản xuất, kinh doanh các ngành khác. Chưa kể nhiều lúc chờ duyệt, công bố giá mới thì biến động giá thế giới lại theo chiều hướng khác mất rồi. Nghĩa là điều chỉnh xong lại gặp bất ổn mới.
Về nguyên tắc, diễn biến cung cầu thị trường làm cho giá cả thị trường xăng dầu thường xuyên biến động nhưng nói chung không biến động giật cục như định giá kiểu mệnh lệnh hành chính. Vì vậy có thể nói giá xăng dầu nước ta sẽ biến động phù hợp với thị trường thế giới. Tình trạng này các nước đều gặp phải nhưng ở các nước kinh doanh theo cơ chế thị trường thì ít bị sốc, bị sốt giá hơn ở các nước định giá hành chính.
Thị trường thế giới đã sản sinh ra những công cụ thị trường như mua bán kỳ hạn hay hợp đồng dài hạn... để các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu chủ động nguồn hàng, kế hoạch hoá tiêu thụ, giá cả, lợi nhuận... Nhờ vậy, chính các doanh nghiệp kinh doanh sẽ chủ động điều chỉnh giá, sẽ tự bù đắp trong quá trình kinh doanh và phải tìm mọi cách để ổn định giá, tránh gây sốc vì gây sốc thì họ là người chịu thiệt trước tiên. Cạnh tranh thị trường sẽ loại bỏ họ ra khỏi thương trường. Còn định giá hành chính không chỉ gây sốc mà còn tạo ra nhiều kẽ hở cho tiêu cực và tham nhũng phát triển, gây thiệt thòi cho người tiêu dùng và ngân sách Nhà nước.
Điều chỉnh cơ chế lần này có gây sốc không? Đó là một khả năng có thể xảy ra nhưng tôi nghĩ ý chí quản lý của Nhà nước cũng như sự khôn ngoan của các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu không dại gì để xảy ra tình trạng đó, hoặc ít nhất cũng phải giảm tối thiểu cú sốc như vậy trong điều kiện hiện nay. Vì vậy, tôi nghĩ là cứ mạnh dạn chuyển đổi và sẵn sàng đối phó tình huống xấu.
Về lâu dài thì không thể duy trì kiểu quản lý như vậy mãi được mà phát phát triển lực lượng thị trường, tạo lập nhiều doanh nghiệp kinh doanh thuộc các thành phần, tạo lập thị trường cạnh tranh mạnh mẽ mà hợp pháp, nâng cao trình độ kinh doanh và quản lý cho cả doanh nghiệp và Nhà nước để doanh nghiệp thành thạo kinh doanh, biết dùng các công cụ thị trường phòng ngừa, bảo hiểm rủi ro, biến động trong kinh doanh.
Còn Nhà nước thì biết quản lý theo quy luật kinh tế, theo cơ chế thị trường, khỏi phải lúc nào cũng mệnh lệnh, chỉ thị, cấm đoán, can thiệp vào hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp.
Tóm lại, việc cần làm cứ nên làm. Trình độ phát triển và hội nhập của nền kinh tế cộng với những kinh nghiệm quản lý sau 20 năm đổi mới, cần quyết tâm chuyển đổi, sẵn sàng đối phó khắc phục yếu kém để đón bắt cơ hội phát triển kinh tế cho chu kỳ mới đang mở ra”.
“Không có chuyện bắt tay làm giá”
(Ông Bùi Ngọc Bảo - Phó tổng giám đốc Petrolimex)
“Nghị định 55/2007 quy định rất rõ về điều kiện và lộ trình đưa mặt hàng xăng dầu theo cơ chế thị trường, tạo sự chủ động cho doanh nghiệp trong quá trình tổ chức kinh doanh. Bên cạnh đó là việc xác lập hệ thống phân phối của từng doanh nghiệp đầu mối gắn liền với trách nhiệm để tạo tiền đề cho việc tổ chức kinh doanh xăng dầu đi vào nề nếp, giữ vững sự ổn định thị trường.
Cơ chế thị trường vận hành theo những quy luật rõ ràng và linh hoạt do đó sẽ không thể có xáo trộn lớn trên thị trường xăng dầu khi các quy định mới của Nghị định 55 được áp dụng. Chúng ta có hàng ngàn mặt hàng, nhiều mặt hàng cũng nhạy cảm như gạo, lương thực... chứ không riêng gì xăng dầu song trên thị trường mấy năm qua, việc vận hành theo nguyên tắc thị trường cùng với việc Nhà nước điều tiết bằng các chế tài đã cho thấy không có gì xáo trộn lớn.
Một số ý kiến quan ngại rằng các doanh nghiệp có thể bắt tay nhau để “làm giá”, nhưng tôi chắc rằng sẽ không có chuyện đó xảy ra. Bởi vì thị trường xăng dầu trong nước hoàn toàn tuân theo giá thế giới - có thể kiểm chứng, ngoài ra, do cơ chế thị trường nên chính là hơn chục doanh nghiệp đầu mối xăng dầu mới đứng trước nỗi lo cạnh tranh nhau khốc liệt.
Vì thế tôi nghĩ rằng người tiêu dùng không nên quá lo ngại việc độc quyền của một doanh nghiệp. Hệ thống kinh doanh xăng dầu của 11 doanh nghiệp đầu mối hoàn toàn độc lập, tách biệt về cơ sở hạ tầng nên sẽ không có chuyện doanh nghiệp lớn có cơ hội độc quyền.
Về cơ bản, giá bán lẻ xăng dầu chắc chắn sẽ tương đối thống nhất, nếu có chênh lệch sẽ không nhiều. Thậm chí các doanh nghiệp nhỏ, nếu nhập được lô hàng giá rẻ, đúng thời điểm thì họ vẫn có thể bán giá cạnh tranh hơn. Nghị định mới cũng không hạn chế trong riêng 11 doanh nghiệp đầu mối mà ai có đủ điều kiện sẽ được phép tổ chức kinh doanh.
Với cơ chế này, người tiêu dùng sẽ được hưởng lợi nhiều nhất từ yếu tố cạnh tranh của các doanh nghiệp trong việc nâng cao chất lượng phục vụ, giá cả để dành khách hàng, thị phần.
Về phía mình, với 60% thị phần, Petrolimex đề ra mục tiêu định hướng cho năm 2007 là thực hiện vai trò chủ đạo trong việc bình ổn thị trường xăng dầu nội địa, đảm bảo đáp ứng đầy đủ nguồn hàng theo chỉ tiêu được giao và nhu cầu của thị trường. Đồng thời vẫn bảo toàn, phát triển vốn và kinh doanh mặt hàng xăng có lãi theo cơ chế doanh nghiệp tự chịu trách nhiệm về kết quả kinh doanh và gia tăng giá trị nộp ngân sách...
Chúng tôi sẽ tiếp tục chủ động, kiên trì tích cực phối hợp với các cơ quan hữu trách và các doanh nghiệp nhập khẩu đầu mối nâng cao khả năng thực hiện các chính sách về điều hành, kinh doanh xăng dầu nhằm ổn định thị trường”.
“Giá sẽ tăng nếu doanh nghiệp tự định giá”
(Bà Chu Thị Hiền, Phó giám đốc Petechim)
“Việc cho doanh nghiệp tự quyết định giá xăng là quy luật tất yếu của thị trường. Tôi không hiểu vì sao Nhà nước lại chậm trễ như vậy vì điều này sẽ giúp doanh nghiệp nâng cao hơn tính chủ động. Sự điều chỉnh giá sẽ kịp thời hơn so với thị trường. Nếu doanh nghiệp nào cảm thấy giá cao hơn thì sẽ không nhập.
Thực tế, trong thời gian qua, hơn 10 doanh nghiệp được phép nhập khẩu xăng đã bị lỗ vì phải chịu hạn ngạch và sự khống chế giá trần của Nhà nước. Tuy nhiên, dù lỗ hay không doanh nghiệp cũng phải nhập hàng.
Petechim hiện chiếm khoảng 4% thị phần cung cấp xăng dầu ở Việt Nam với khối lượng khoảng 500.000m3. Nếu tính với giá bán hiện tại là 11.000 đồng/lít thì doanh nghiệp đang lỗ không chỉ với giá nhập khẩu và tính thêm giá chiết khấu thì còn lỗ nhiều hơn nữa. Tính từ đầu năm đến nay, Petechim lỗ khoảng 5-6 tỷ đồng.
Chính vì thế, theo tôi giá xăng sẽ tăng nếu chính thức tiếp cận thị trường thông qua việc cho các doanh nghiệp tự định giá. Với mức giá nhập khẩu hiện tại giá xăng có thể lên tới 12.000 đồng/lít. Đây mới chỉ là mức giá khiến các doanh nghiệp nhập khẩu xăng hoà vốn.
Thực tế, giá xăng ở Việt Nam đang rẻ hơn so với một số nước trong khu vực. Một minh chứng cho thấy đã có tình trạng xuất lậu xăng sang Campuchia. Do đó, tôi cho rằng Nhà nước cần nhanh chóng để các doanh nghiệp tự định giá.
Một ưu điểm của việc giao quyền cho doanh nghiệp tự quyết định giá xăng là xác định được khả năng kinh doanh của từng doanh nghiệp. Qua đó, thấy được sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp nhập khẩu xăng dầu với nhau. Bởi doanh nghiệp nào có hệ thống bán lẻ tốt sẽ chứng minh được ưu thế của mình trong nền kinh tế thị trường. Doanh nghiệp có hệ thống bán lẻ tốt sẽ chủ động làm giá với các đầu mối.
Tuy nhiên, hiện có ý kiến cho rằng các doanh nghiệp có thể liên kết với nhau để tăng giá xăng và người tiêu dùng sẽ phải mua với giá cao. Tôi cho rằng điều này khó có thể xảy ra vì ngay khi bị lỗ mà các doanh nghiệp vẫn không thể liên kết được, đó là chưa nói tới việc cạnh tranh đã khá khốc liệt.
Để có cách giải quyết cho luồng ý kiến này, sắp tới các đơn vị nhập khẩu xăng dầu sẽ có kế hoạch làm việc với cơ quan liên Bộ nhằm tìm phương án quản lý”.
