“Bỏ quên - Quá nhỏ so với tiềm năng - Thức tỉnh để phát triển” là những cụm từ được ông Phạm Xuân Hòe, Tổng Thư ký Hiệp hội Cho thuê tài chính Việt Nam (VILEA), dùng để mô tả về ngành cho thuê tài chính Việt Nam tại tọa đàm “Chính sách về hoạt động cho thuê tài chính tại Việt Nam” diễn ra sáng ngày 13/8.

Thực tế cho thấy, dù có tốc độ tăng trưởng dư nợ bình quân 14,6%/năm trong giai đoạn 2021-2024, tổng dư nợ toàn ngành đến nay chỉ ước tính khoảng 47.000 tỷ đồng, chiếm một tỷ lệ rất khiêm tốn là 0,28% tổng dư nợ tín dụng của toàn nền kinh tế.

Số lượng công ty cho thuê tài chính hiện chỉ khoảng 9 công ty (8 công ty đang hoạt động và 1 công ty đang dừng hoạt động để tái cơ cấu), quá ít so với thông lệ quốc tế (thường gấp 10 lần số ngân hàng thương mại). Và nếu áp dụng tỷ lệ này, Việt Nam cần có khoảng 470 công ty cho thuê tài chính.

Sự nhỏ bé này không phản ánh đúng tiềm năng của thị trường với gần 1 triệu doanh nghiệp và 5,2 triệu hộ kinh doanh, những đối tượng rất cần vốn trung và dài hạn nhưng thường khó đáp ứng các điều kiện vay vốn khắt khe của ngân hàng thương mại.

GỠ “NÚT THẮT” CHÍNH SÁCH

Một trong những vướng mắc lớn nhất cản trở sự phát triển của ngành cho thuê tài chính, đến từ chính hành lang pháp lý. Mặc dù Luật các Tổ chức tín dụng 2024 và các văn bản hướng dẫn như Thông tư 26/2024/TT-NHNN đã có những điểm mới cởi mở hơn nhưng nhiều quy định vẫn chưa theo kịp thực tiễn, thậm chí còn “bó hẹp” và thiếu tính đặc thù.

Theo phản ánh của bà Hồ Thị Thu Hiền, Trưởng Ban kiểm soát, Công ty Cho thuê tài chính TNHH MTV Ngân hàng TMCP VietinBank (VietinBank Leasing), hiện tại, các công ty công ty cho thuê tài chính bị hạn chế cho thuê các loại tài sản có giá trị lớn như tàu bay, tàu biển. Trong khi đó, các công ty cho thuê vận hành như công ty cho thuê máy bay lại hoạt động theo Luật Doanh nghiệp và không bị giới hạn, tạo ra sự bất bình đẳng.

Thu hồi tài sản cũng là một vấn đề  khiến doanh nghiệp “đau đầu” kéo dài nhiều năm nay. Ông Lưu Huỳnh, Chủ tịch HĐTV Công ty TNHH MTV Cho thuê tài chính Ngân hàng Sài gòn Thương tín (Sacombank - SBL), cho biết việc Thông tư liên tịch 08/2007/TTLT-NHNN-BCA-BTP về hướng dẫn thu hồi và xử lý tài sản cho thuê tài chính của công ty cho thuê tài chính không còn hiệu lực đang gây nhiều khó khăn cho các công ty cho thuê tài chính.

“Tài sản của chúng ta luôn giảm giá theo thời gian. Việc kiện ra tòa mất cả năm trời, khi đó giá trị tài sản đã giảm rất nhanh, gây rủi ro lớn”, ông Huỳnh chia sẻ.

Cùng quan điểm, đại diện Hiệp hội Cho thuê tài chính đề xuất bổ sung quy định về quyền thu hồi tài sản vào Thông tư 26, cho phép bên cho thuê tài chính đơn phương chấm dứt hợp đồng và thu hồi tài sản khi khách hàng vi phạm, với sự hỗ trợ của chính quyền địa phương.

Bên cạnh đó, hàng loạt vướng mắc về thuế và phí cũng đang làm khó doanh nghiệp. Chẳng hạn, việc hoàn thuế VAT khi mua tài sản trong nước để cho thuê vào khu chế xuất chưa có hướng dẫn nhất quán; cách hiểu chưa thống nhất về thuật ngữ “đơn vị” trong quy định miễn lệ phí trước bạ đối với hoạt động mua và cho thuê lại gây thiệt thòi cho khách hàng cá nhân; hay việc “bỏ sót” đối tượng là công ty cho thuê tài chính trong quy định về nộp phí sử dụng đường bộ đối với xe bị thu hồi, thanh lý.

Đáng chú ý, quy định về tỷ lệ khả năng chi trả trong 30 ngày đối với VND ở mức 20% tại Thông tư 23/2020/TT-NHNN bị cho là quá cao và gây lãng phí vốn. Các chuyên gia và doanh nghiệp cho rằng, vì công ty cho thuê tài chínhkhông huy động tiền gửi từ dân cư nên không có rủi ro rút tiền hàng loạt. Việc duy trì tỷ lệ này đã làm tăng chi phí và giảm hiệu quả hoạt động. Do vậy, Hiệp hội đề nghị hạ tỷ lệ này về mức 5% như trước đây.

MỞ ĐƯỜNG CHO TÀI SẢN PHI TRUYỀN THỐNG VÀ SẢN PHẨM MỚI

Trong bối cảnh chuyển đổi số và chuyển đổi xanh, nhu cầu đầu tư vào các tài sản phi truyền thống như phần mềm, dữ liệu, tài sản trí tuệ ngày càng lớn. Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân cũng đã chỉ đạo cần mở rộng các loại tài sản cho thuê. Tuy nhiên, thực tế hành lang pháp lý cho việc cho thuê các tài sản này tại Việt Nam vẫn là một khoảng trống.

Theo ông Jinchang Lai, Chuyên gia trưởng, Trưởng nhóm phát triển cơ sở hạ tầng tài chính, khu vực Châu Á – Thái Bình Dương, Nhóm Tư vấn các định chế tài chính IFC, việc cho thuê phần mềm đã diễn ra ở nhiều nước từ lâu. Trong đó, cơ quan quản lý các nước này không liệt kê cụ thể loại tài sản nào được cho thuê, miễn là giao dịch đó tuân thủ các tiêu chí cơ bản của hoạt động cho thuê tài chính.

“Thay vì hạn chế, chính phủ nên có chính sách khuyến khích, thúc đẩy các công ty tham gia vào những lĩnh vực cần thiết cho thị trường”, ông Jinchang Lai nêu cho biết.

PGS.TS. Nguyễn Thị Kim Nhung, Đại học Thương mại, cũng cho rằng các công ty cho thuê tài chính cần chủ động thiết kế các sản phẩm khác biệt so với tín dụng ngân hàng, kết hợp giữa tài trợ tài chính và các dịch vụ phi tài chính đi kèm để tạo ra giá trị riêng có. Đồng thời, cần tăng cường đào tạo nhân lực để chính đội ngũ cán bộ hiểu rõ bản chất dịch vụ và có thể tiếp cận, thuyết phục khách hàng một cách hiệu quả.

Để ngành cho thuê tài chính thực sự “thức tỉnh”, Hiệp hội Cho thuê tài chính đề xuất một loạt giải pháp trung và dài hạn. Trong đó, trọng tâm là cần có quan điểm cởi mở hơn, đơn giản hóa việc cấp phép để gia tăng số lượng công ty cho thuê tài chính trên thị trường.

“Về dài hạn, cần nghiên cứu xây dựng một Luật riêng cho hoạt động công ty cho thuê tài chính hoặc Luật về các tổ chức cho vay không nhận tiền gửi, trong đó có một chương riêng về cho thuê tài chính, để tạo ra một sân chơi bình đẳng và một không gian phát triển đủ lớn cho ngành”, ông Hòe đề xuất.